HOÀNG TỬ BÉ
Le Petit Prince
Tác giả: SAINT EXUPÉRY
(Với những hình minh họa của chính tác giả)
BÙI GIÁNG dịch
---------------------0-------------------
(PHẦN 4)
Tinh cầu thứ năm thật là rất lạ. Đó là tinh cầu bé bỏng nhất trong mọi tinh cầu. Chỉ vừa đủ chỗ cho một ngọn đèn lồng và cho một kẻ coi sóc thắp đèn
.
..
Hoàng tử bé không cách gì tự minh giải cho mình rõ sự vụ: trên một tinh cầu không nhà cửa, không dân cư, lưu lạc vật vờ giữa càn khôn man mác, thì một ngọn đèn lồng ở ngã ba đường không có ngã ba còn có thể phụng sự cho ai hoặc cho cái gì mới được? Tuy nhiên chàng tự nhủ:
"Có lẽ rằng cái anh chàng này thuộc nòi phi lý máu xương.
Tuy nhiên anh ta cũng không đến nỗi phi lý quá như ông vua, gã khoe khoang, ông
làm áp phe và ông nhậu. Ít ra nữa thì công việc anh ta làm cũng còn có một chút
ý nghĩa chi đó. Khi anh ta thắp ngọn đèn lồng thì cũng có thể gọi là làm một
việc giống như làm nảy sinh thêm ra một cái ngôi sao nữa, hoặc một đóa hoa rạng
rỡ nữa. Lúc anh ta tắt ngọn đèn thì cũng như là ru đóa hoa hoặc ngôi sao vào
trong giấc ngủ. Đó là một công việc xinh xắn lắm vậy. Mà đã xinh, thì hẳn nhiên
là hữu ích thật sự rồi vậy."
Khi hoàng tử cập bờ tinh cầu, chàng kính cẩn chào người thắp
đèn:
"Xin
chào ông ngày mới. Vì sao ông vừa tắt ngọn đèn lồng đi như rứa?"
"Đó
là hiệu lệnh", người thắp đèn đáp. "Chào chú ngày lành".
"Hiệu lệnh là
gì?"
"Ấy là tắt ngọn đèn vậy. Chào chú đêm lành
Và anh ta thắp ngọn đèn lên.
"Nhưng tại sao ông lại vừa thắp ngọn đèn trở
lại?"
"Đó là hiệu lệnh", người thắp đèn đáp.
"Tôi không hiểu", hoàng tử bé nói.
"Chẳng có gì để hiểu cả", người thắp đèn nói.
"Hiệu lệnh là hiệu lệnh. Chào chú ngày lành".
Và chàng ta tắt ngọn đèn lồng.
Rồi chàng ta cầm lấy tấm mu xoa ca rô đỏ mà thấm mồ hôi
trên trán.
"Tôi làm một nghề kinh khủng đó chú thấy không. Xưa
kia thì công việc cũng là hữu lý. Tôi tắt đèn buổi sáng, và thắp đèn lúc chiều
hôm. Ngoài ra thì giờ còn lại của ban ngày thì tôi nghỉ ngơi, thì giờ còn lại
ban đêm thì tôi yên ngủ..."
"Và từ đó về sau, hiệu lệnh đã thay đổi?"
"Hiệu lệnh không thay đổi", người thắp đèn bảo.
"Đó là bi kịch! Tinh cầu mỗi năm mỗi quay nhanh chóng hơn, còn hiệu lệnh
thì không thay đổi!"
"Thế rồi?", hoàng tử bé nói.
"Thế rồi tới ngày nay tinh cầu cứ mỗi phút là quay
xong một vòng, thì tôi không còn một giây nghỉ ngơi. Mỗi phút tôi phải thắp lên
và tắt xuống mỗi bận!"
"Kỳ lạ thật. Mỗi ngày xứ anh chỉ có một phút!"
"Chẳng có chi kỳ lạ hết", người thắp đèn bảo.
"Từ lúc ta nói chuyện với nhau tới bây giờ, là một tháng tròn rồi
đó."
"Một tháng?"
"Vâng. Ba mươi phút. Ba mươi ngày! Chào chú đêm
lành".
Và anh ta thắp ngọn đèn trở lại.
Hoàng tử bé nhìn chàng và thấy yêu mến cái anh chàng thắp
đèn này sao mà trung thành với hiệu lệnh đến thế... Hoàng tử nhớ lại những cơn
mặt trời lặn, những trận tịch dương ngậm ngùi mà thuở xưa chàng đã xoay quanh
ghế ngồi để tìm ngó. Chàng muốn giúp đỡ ông bạn thiết này:
"Bác biết đó nhé... tôi biết một phương cách giúp bác
nghỉ ngơi lúc nào bác muốn..."
"Luôn luôn tôi muốn, người thắp đèn bảo. Bởi vì người
ta có thể vừa trung thành vừa lười biếng."
Hoàng tử bé tiếp:
"Tinh cầu của bác nhỏ bé quá đến nỗi chỉ bước chơi ba
bước là đi xong một vòng. Bác chỉ cần bước chậm chậm một chút là luôn luôn đứng
dưới bóng mặt trời. Lúc nào bác muốn nghỉ ngơi thì bác bước bước đi... và tùy ý
bác muốn bao nhiêu thì ban ngày sẽ kéo dài ra bấy nhiêu."
"Cái đó chẳng giúp gì cho ta lắm đâu, người thắp đèn
nói. Điều ta muốn trong đời, là ngủ."
"Rủi thật", hoàng tử bé nói.
"Rủi thật", người thắp đèn nói. "Chào chú
ngày lành".
Và chàng tắt ngọn đèn lồng.
"Anh chàng này", hoàng tử bé tự nhủ khi tiếp tục
cuộc hành trình, "anh chàng này sẽ bị mọi kẻ khác xem khinh, từ ông vua
đến gã khoe khoang, ông nhậu, ông áp phe. Tuy nhiên, chính chàng mới là kẻ duy
nhất mà ta thấy không lố bịch đó. Ấy có lẽ vì chàng bận tâm lo tới những gì
khác hơn là chính bản thân mình."
Hoàng tử thở dài luyến tiếc và tự nhủ thêm:
"Chàng nọ là kẻ duy nhất mà ta có thể kết làm bạn
thiết. Nhưng tinh cầu của y quả thật là quá bé. Không đủ chỗ cho hai
người..."
Điều mà hoàng tử bé không dám tự thú nhận với mình, ấy là: chàng luyến tiếc tinh cầu lai láng hạnh phúc kia nhiều nhất là bởi lẽ: tại đó trong khoảng hai mươi bốn tiếng đồng hồ, chàng có thể hưởng được đến một ngàn bốn trăm bốn mươi cơn mặt trời lặn!.
XV.
Tinh cầu thứ sáu là một tinh cầu rộng hơn gấp mười lần. Có một ông già cư trú, ông ta viết những cuốn sách thật bự....
..."Kìa một nhà thám
hiểm!", ông ta thốt lớn khi thoáng thấy hoàng tử bé.
Hoàng tử bé ngồi trên
chiếc bàn, và thở có chiều hổn hển chút ít. Chàng đã du lịch nhiều biết mấy dặm
đường!
"Chú từ đâu
tới?" cái ông cụ già hỏi.
"Cuốn sách bự nọ
là sách gì thế?". Hoàng tử bé hỏi. "Ngài làm chi tại đây?"
"Ta là nhà địa
lý", ông già nói.
"Nhà địa lý là
gì?"
"Là một nhà bác
học biết rõ biển khơi ở đâu, sông ngòi ở đâu, sa mạc ở đâu."
"Cái đó nghe ra
có mòi thích thú đấy, hoàng tử bé nói. Ừ! đó mới là nghề nghiệp đích thực
đó."
Và chàng đưa mắt ngó
bốn xung quanh một cái, nhìn khắp quả tinh cầu của nhà địa lý. Chàng chưa bao
giờ nhìn thấy một tinh cầu uy nghiêm thế này.
"Thật là đẹp đó,
cái tinh cầu của ông. Đây có đại dương không?"
"Ta không thể
biết được điều đó, nhà địa lý nói."
"A!" (hoàng
tử bé thất vọng). "Còn núi rừng?"
"Ta không thể
biết điều đó", nhà địa lý nói.
"Còn những phố
thị, còn những sông ngòi và sa mạc?"
"Ta cũng không
thể biết được nốt", nhà địa lý nói.
"Nhưng ông là nhà
địa lý kia mà!"
"Cái đó
đúng", nhà địa lý nói, "nhưng ta đâu phải là nhà thám hiểm. Nhà địa
lý đâu có phải là kẻ kê khai toán định những phố thị, những sông ngòi, những núi
rừng, những đại dương và những sa mạc. Nhà địa lý quan trọng lắm, đâu có phải
rỡn đâu mà lang thang phôi pha tháng ngày đìu hiu đi dạo! Nhà địa lý không rời
bàn giấy của mình. Ngồi tại phòng giấy mà tiếp kiến các nhà thám hiểm. Nhà địa
lý chất vấn họ, và ghi vào sổ những kỷ niệm của họ. Và nếu những kỷ niệm của
một kẻ trong bọn họ xem ra có vẻ đáng lưu tâm, thì nhà địa lý liền cho người đi
mở cuộc điều tra về đạo đức của nhà thám hiểm."
"Để làm chi
vậy?"
"Bởi vì một nhà
thám hiểm nếu rủi mà y nói dối một cái, thì có phải là tạo ra bao nhiêu nhào đổ
đảo điên trong sách vở của nhà địa lý hay không? Và sự tình ngổn ngang cũng
vậy, nếu nhà thám hiểm là một tay ghiền rượu."
"Tại sao
vậy?", hoàng tử bé hỏi.
"Tại vì những bọn
say rượu nhìn một ra hai. Do đó xui nhà địa lý lầm lạc theo, nhà địa lý ắt sẽ
ghi hai ngọn núi tại một nơi chỉ có một ngọn núi mà thôi."
"Tôi biết một
kẻ", hoàng tử bé nói, "nếu y làm nghề thám hiểm thì hỏng bét".
"Có thể lắm. Thế
nên, khi mà đạo đức của nhà thám hiểm xem ra có bề tốt đẹp, thì người ta làm
một cuộc điều tra về sự khám phá của y".
"Người ta sẽ đi
xem xét?"
"Không. Như vậy
phức tạp lắm. Người ta chỉ yêu cầu nhà thám hiểm đưa ra những bằng chứng. Nếu
sự vụ vấn đề là sự khám phá một trái núi to, thì người ta đòi hỏi y mang về
những hòn đá bự."
Nhà địa lý đột nhiên
có giọng kích động.
"Nhưng còn chú
bé, chú từ xa tới! Chú là một nhà thám hiểm! Chú hãy mô tả cho ta nghe tinh cầu
của chú ra sao!"
Và nhà địa lý, mở rộng
cuốn sổ ra, cầm con dao gọt nhọn đầu cây bút chì. Ban đầu người ta ghi bằng bút
chì những chuyện kể của những nhà thám hiểm. Người ta chờ đợi nhà thám hiểm đưa
ra đủ bằng chứng rồi mới ghi lại bằng mực đen trên giấy trắng.
"Thế nào?"
nhà địa lý chất vấn. "Thế nào? Ta khởi sự chứ?"
"Ồ! nơi xứ sở
tôi", hoàng tử bé nói, "chẳng có gì ra trò, chẳng có gì đáng lưu ý
lắm đâu, thật bé bỏng lắm. Tôi có ba ngọn hỏa sơn. Hai ngọn đương phun lửa, và
một đã tắt. Nhưng ai biết đâu bao giờ."
"Ai biết đâu bao
giờ", nhà địa lý nói.
"Tôi cũng có một
đóa hoa."
"Chúng ta không
ghi chép hoa", nhà địa lý nói.
"Nói nghe lạ
chưa! Sao vậy? Hoa là cái xinh nhất!"
"Nhưng vì hoa vốn
là phù du".
"Sao gọi là phù
du? Phù du nghĩa là gì?"
"Địa lý
lục", nhà địa lý nói, "là những cuốn sách quý nhất trong mọi thứ
sách. Chúng chẳng thể trở thành trần hủ, lỗi thời, quá mối bao giờ. Ít khi có
cái sự vụ một ngọn núi dời chỗ, di lịch địa điểm. Rất ít khi một đại dương cạn
ráo hết nước. Chúng ta viết, chúng ta ghi chép những sự vật thiên thu, những sự
vụ vạn đại, những sự kiện vĩnh viễn muôn năm, trường tồn tuế nguyệt."
"Nhưng những ngọn
hỏa sơn đã tắt, bất ngờ có thể tỉnh giấc trở cơn, phun lửa trở lại, hoàng tử bé
ngắt lời. Sao gọi là “phù du"?"
"Dù hỏa sơn tắt,
dù hỏa sơn phun lửa, thì cũng vậy thôi đối với thiên hạ, nhà địa lý học nói,
cái đáng kể đối với chúng ta là trái núi. Trái núi thì không đổi dời."
"Nhưng sao gọi là
“phù du"?" hoàng tử bé lặp lại lần nữa, hoàng tử bé vốn là kẻ suốt
đời không bao giờ đã chịu rút lui một câu hỏi, mỗi một khi đã nêu nó ra rồi.
"Phù du có nghĩa
là “bị đứng trước hiểm họa sắp điêu tàn tiêu diệt?"
"Cố kỳ
nhiên."
"Đóa hoa của ta
là phù du", hoàng tử bé tự nhủ, "và nó chỉ có bốn chiếc gai nhọn để
tự bảo vệ tấm thân trước cõi đời! Thế mà ta đã nỡ bỏ nó lại một mình nơi quê
ta!"
Đó là niềm luyến tiếc
ăn năn trở cơn lần thứ nhất trong tấm lòng hoàng tử bé, nhưng chàng thu lại can
đảm:
"Ngài khuyên tôi
nên đi viếng gì bây giờ?", chàng hỏi.
"Hành tinh Địa
cầu, nhà địa lý đáp. Địa cầu có một tiếng tăm tốt lắm đó... Nghe nói đó là nơi
thường xảy ra những sự vụ ly kỳ và thơ mộng phiêu bồng nhất vũ trụ."
Và hoàng tử bé quay gót ra đi, mơ màng nghĩ tới đóa hoa cũ của mình..
XVI.
Tinh cầu thứ bảy vậy
là trái đất.
Trái đất không phải là
một tinh cầu lai rai như những lai rai tinh cầu! Người ta đếm ra có tới một
trăm mười một ông vua tại trái đất (cố nhiên không quên những ông vua da đen)
bảy ngàn nhà địa lý, chín trăm ngàn nhà áp phe, bảy triệu rưỡi gã say ca múa cô
đơn dưới nguyệt, ba trăm mười một triệu gã khoe khoang lố bịch, nghĩa là khoảng
hai nghìn triệu con người lớn.
Để cho các bạn có một
ý niệm về kích thước Trái Đất, tôi sẽ nói rằng trước cuộc phát minh điện khí,
người ta đã phải duy trì cấp dưỡng tại Trái Đất, trên toàn thể sáu châu, quả
thật là cả một binh đoàn đích thực gồm bốn trăm sáu mươi hai ngàn năm trăm mười
một người thắp ngọn đèn lồng bên các vệ đường phiêu bồng bốn biển.
Lùi khá xa mà ngó thì
quả đó là một cảnh tượng huy hoàng. Những vận động của binh đoàn khổng lồ đó
được điều chỉnh như những vận động của một vũ khúc ca kịch. Thoạt tiên là phiên
những người thắp đèn lồng của Nouvelle Zélande và của Australie. Rồi sau khi đã
thắp xong những ngọn đèn, thì bọn người này đi ngủ. Bấy giờ là tới lượt những
người thắp đèn lồng của Trung Hoa và Sibérie bước vào cuộc vũ lộng. Rồi bọn này
cũng biến lẩn đi trong những hậu phòng sân khấu. Lúc bây giờ là tới phiên những
người thắp đèn lồng của nước Nga và Ấn Độ. Rồi tới phiên Nam Mỹ. Rồi Bắc Mỹ. Và
không bao giờ bọn chúng nhầm lẫn lộn xộn trong thứ tự ra sân khấu trình diễn.
Thật là vĩ đại nguy nga.
Duy chỉ có người thắp ngọn đèn lồng duy nhất tại Bắc cực, và bạn đồng nghiệp thắp ngọn duy nhất tại Nam cực, là sống cuộc đời nhàn rỗi uể oải thong dong: mỗi năm chỉ làm việc hai lần..
XVII.
Khi người ta muốn mở
cuộc tài khí, chơi cuộc tài tình, thì có lúc người ta phải gian dối chút ít.
Quả thật là tôi không thật thà gì lắm, khi nói với bạn về những người thắp sáng
đèn lồng. Tôi có thể gây một ý niệm sai lầm về địa cầu chúng ta cho những ai
không biết nó. Con người choán rất ít chỗ trên mặt đất. Nếu cái số hai nghìn
triệu dân cư trên địa cầu đứng sít lại bên nhau, như trong buổi mít tinh, thì
họ có thể yên ổn đứng trong một khoảng vuông hai mươi cây số mỗi chiều. Ta có
thể dồn toàn khối nhân loại về trên một hòn đảo nhỏ nhoi heo hút nào đó trong
Thái Bình Dương.
Những người lớn, cố nhiên, sẽ không tin lời anh. Họ tưởng
mình choán nhiều chỗ lắm. Họ tưởng mình quan trọng như những cây cẩm quỳ. Anh
hãy khuyên họ thử làm một phép tính. Họ chuộng con số lắm: điều anh đề nghị sẽ
làm họ hài lòng. Nhưng bạn đừng để mất thì giờ với cái hình phạt nọ. Vô ích.
Bạn tin cậy nơi tôi.
Hoàng tử bé, một khi ghé địa cầu, đã ngạc nhiên vô cùng vì
chẳng thấy bóng một ai cả. Chàng đã e sợ mình nhầm lẫn hành tinh, thì chợt thấy
một cái vòng khoanh màu nguyệt bạch, rục rịch trong cát.
"Chào chú đêm lành", con rắn nói.
"Tôi đã rơi vào hành tinh nào đây vậy?", hoàng tử
bé hỏi.
"Vào trái đất, tại Phi Châu", con rắn đáp.
"A!... thế thì té ra trên trái đất chả có một ai
cả?"
"Đây là sa mạc. Trong sa mạc không có người. Trái đất
lớn lắm", con rắn nói.
Hoàng tử bé ngồi xuống một hòn đá và ngước mắt nhìn lên
trời:
"Tôi tự hỏi, chàng nói, phải chăng các ngôi sao được
soi tỏ là cốt để cho mỗi người có thể mai sau tìm thấy trở lại ngôi sao của
mình. Hãy nhìn tinh cầu của tôi. Nó nằm ngay trên đầu tôi đó... Nhưng xa biệt
xiết bao!"
"Nó đẹp thật", con rắn nói. "Chú tới đây làm
gì?"
"Tôi gặp chuyện bối rối khó xử với một đóa hoa",
hoàng tử bé nói.
"A!" con rắn thốt.
Và cả hai cùng im lặng.
"Người ta ở đâu?", hoàng tử bé rốt cuộc lên tiếng
trở lại. "Trong sa mạc kể cũng cô đơn thật..."
"Tìm tới nơi chốn của con người", ta cũng vẫn cô
đơn, "con rắn nói."
Hoàng tử bé nhìn con rắn thật lâu rồi nói:
"Ngươi thật là một con vật kỳ cục, ngươi mỏng manh như
một cái ngón tay..."
"Nhưng ta còn có quyền uy hơn ngón tay một ông
vua", con rắn nói.
Hoàng tử bé mỉm cười một cái:
"Ngươi không quyền uy gì lắm đâu... ngươi cũng chẳng
có chân... đi du lịch lai rai, ngươi cũng chẳng thể nào du lịch được..."
"Ta có thể mang chú đi thật xa, còn hơn cả một chiếc
tàu thủy", con rắn nói.
Nó cuộn tròn thân quanh xương mắt cá hoàng tử bé, như một
chiếc xuyến vàng:
"Kẻ nào bị ta chạm nhẹ một cái, kẻ đó bị ta giao trả
lại cho thớ đất mà nó đã từ trong đó rúc ra, con rắn nói thêm như thế. Nhưng
chú thì trong sạch, và chú từ một ngôi sao mà xuống đây...
Hoàng tử bé không trả lời gì.
"Ta thấy ái ngại cho chú quá, chú yếu đuối xiết bao
trên cái Trái Đất cứng như hoa cương thạch này. Một ngày nào nếu chú quá luyến
tiếc tinh cầu của chú, thì ta có thể giúp chú. Ta có thể..."
"Ồ! Ta rất hiểu", hoàng tử bé thốt, "nhưng
tại sao ngươi cứ luôn luôn ăn nói bằng ẩn ngữ bí hiểm mãi như thế?"
"Mọi ẩn ngữ, ta giải đáp được hết", con rắn nói.
Và cả hai im lặng.
XVIII.
Hoàng tử bé băng qua sa mạc và chỉ gặp một đóa hoa. Một đóa
hoa ba cánh, một đóa hoa ba cánh, một đóa hoa nhỏ nhít tí tẻo.
"Chào chú ngày lành", đóa hoa nói.
"Người ta ở đâu?", hoàng tử bé lễ phép hỏi.
Đóa hoa, vốn từng có thấy một đoàn lữ khách đi qua:
"Ngươi ta? Hình như có chừng độ sáu, bảy chi đó. Cách
đâu bao năm rồi, ta có thấy thoáng họ đi qua một lần. Nhưng làm sao mà tìm ra
họ được. Gió đưa đẩy họ đi. Họ không có rễ, điều đó gây nên khó khăn bối rối
cho họ rất nhiều."
"Vĩnh biệt", hoàng tử bé thốt. "
Vĩnh biệt", đóa hoa nói.